22 ap 2011 Het is nu officieel. De architect Ben van Berkel is zelf een 8. Zijn fascinatie met het cijfer begon met zijn villa Mobius (1997) in het Gooi, strekte zich uit naar het Mercedes Benz Museum in Stuttgart (2006) en zit sinds 2011 ook in het nieuwe rijkskantoor in Groningen. De plattegrond van het gebouw, gelegen langs de A7 aan de zuidentree van de stad, heeft net als die andere gebouwen de vorm van een 8 of iets dat daar op lijkt.
Het cijfer 8 is zo fascinerend voor de succesvolle Amsterdamse architect omdat het, neergelegt als grondplan, een continuüm van ruimte betekent. Als je een 8 tekent, hoef je nooit je pen van het papier te halen. Het biedt wandelgangen die nooit eindigen. Looppaden die slingeren in 8-patronen door het kantoor zonder dat het risico bestaat dat je in een doodlopende gang terecht komt.
Duo2 is de werktitel van het witte golvende gebouw met dikke verdiepingsranden dat net is betrokken door de nieuwe bewoners. Het bestaat uit twee verspringende torens en huisvest de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO, die ondermeer studiefinanciering verzorgt) en het rijksbelastingkantoor Groningen. Het is 92 meter hoog, net iets lager dan de Martinitoren – over de historie mag je niet heen in Groningen – herbergt 2500 man personeel, 1500 fietsparkeerplaatsen en heeft 47 duizend vierkante meter vloeroppervlak.
En. Niet, onbelangrijk in de moderne architectuur, het is mooi.
Groningen vindt het mooi. De taxichauffeur, de bewaker van het bouwterrein, de wethouder bij de officieuze opening, maar ook de hangjongeren bij het nabijgelegen spoor. Het Cruiseschip, noemen ze het liefkozend. Een goedgekozen bijnaam. De spekkoekachtige stapeling van witte banden die de etages scheiden, en de gebogen kopse kanten geven het gebouw ontegenzeggelijk iets oceaanstomerigs. Het kantoor welft, het golft, het is sierlijk, te sierlijk bijna voor een belastingkantoor. Het is licht iconisch, maar geen overdreven showcase. En het heeft een vorm die, zoals alle goede architectuur, enerzijds herkenbaar en begrijpelijk is. Maar bij elke nieuwe aanblik opnieuw verrast.
Zoals de architect zelf zei, deze week, ‘dit is niet een gebouw met drie of vier façades. Dit is een gebouw met honderd façades’.
Sinds 15 maart zitten de ambtenaren erin. De officiële opening wordt uitgesteld tot de vier bijna ontroerend lelijke betontegeltorens uit de jaren zestig – de oude rijksbehuizing – zijn gesloopt. Eentje staat pal naast de ranke schepping van UN Studio. Je zou ze bijna, als ode aan wat goede architectuur kan doen om de belastingen leuker te maken, moeten laten staan.
Het rijkskantoor heeft een hoge en lage toren, het middendeel bevat de gemeenschappelijk ruimtes. Hier is het gebouw het smalst en meest transparant. In dit deel bevinden zich vergaderruimtes., bedrijfskantines, horecafuncties en overlegplekken.
Dit is een van de grootste Nederlandse projecten van Van Berkels bureau UN Studio en misschien wel de belangrijkste. Het station Arnhem is nog groter, maar nog niet gereed. De architect, in Nederland vooral bekend van de Erasmusbrug in Rotterdam, behoort met OMA van Rem Koolhaas en MVRDV tot de Nederlandse bureaus die inmiddels meer buiten dan in Nederland bouwen.
Van Berkel is een echte tekenaar, dat voel je als je zijn studies voor dit gebouw ziet. Er wordt eindeloos geschetst, de grondvorm probeert hij daarbij simpel te houden. In dit geval een 8 waarbij de onder- en bovencirkel lichtjes ten opzichte van elkaar zijn verschoven. De ronde vormen zijn afgeplat. Maar meer nog dan die 8-vorm, wordt het beeld van dit gebouw overheerst door de dik aangezette vinnen die de verdiepingen scheiden. Het is daarmee een typisch gebouw uit Van Berkels vinnenperiode, ingeluid door zijn UN Studio Tower (2010) aan de Zuidas in Amsterdam die net zulke spekkoeklaagjes heeft.
Die vinnen dienen diverse doelen. Ze steken uit aan de zonzijdes, om warmte tegen te houden. Ze zorgen dat er geen windval op de grond rondom het gebouw ontstaat. En ze geven een sterke, golvende plasticiteit aan de gevel, doordat ze niet alleen in diepte maar ook in dikte variëren.
Er is wel een minpuntje aan dit project. Het personeel hikt duidelijk aan tegen het flexwerken en het kantoortuinconcept dat tegenwoordig in alle bedrijven opgang maakt. Geen vaste plekken, iedereen moet overal aanschuiven, meevergaderen, meebrainen. De DUO manager spreekt liever van ‘procesgericht huisvesten’. Dat de werknemers dat maar zozo vinden, blijkt uit massaal gekopieerd stukje uit de lokale krant. Twee werkneemsters zijn in een catfight geraakt om een begeerde flexplek, iets dat overigens wordt beslist wordt tegengesproken door woordvoerder van de overheid.
Wellicht een kwestie van wennen. Zelfs in dat bewuste krantenstukje staat dat het kantoor een prachtige aanwinst is voor Groningen.
BOB WITMAN
Rijkshuisvesting voor Dienst Uitvoering Onderwijs en belastingdienst, Kempkensberg 12, Groningen. Opdrachtgever Rijksgebouwendienst. Architect UN Studio, interieur Studio Linse.
