Villa Palladio

Van den Broek & Bakema Architecten, Lijnbaan, collectie Het Nieuwe Instituut

De presentatie van Het Nieuwe Instituut op de architectuur biënnale van Venetië gaat over de architect Jaap Bakema (1914-1981) en het ideaal van de open samenleving. De presentatie heeft een extra tintje, omdat het de eerste keer is dat het fusie-instituut het Rietveldpaviljoen in Venetië inricht, als opvolger van het Nederlandse Architectuurinstituut (NAi).

Bakema geldt als een van de belangrijkste naoorlogse Nederlandse architecten, die met zijn bureau Van den Broek en Bakema vooral in Rotterdam en omgeving veel gezichtsbepalende projecten heeft ontworpen. Bekend zijn de eerste autoloze winkelstraat van Nederland: de Lijnbaan en het stadhuis van Terneuzen (1972).

De presentatie wordt samengesteld door de nieuwe directeur van het instituut Guus Beumer en Dirk van den Heuvel, hoofddocent aan de TU Delft.  ‘Bakema was een man met een geweldige drive en visie’, zegt Van den Heuvel, die het Jaap Bakema Study Centre leidt, een samenwerking tussen de universiteit en het instituut. Bakema liep internationaal voorop, was een tijd leider van de CIAM, een groep architecten met veel aanzien.

Met Herman Hertzberger en Aldo van Eyck stond Bakema aan de wieg van het structuralisme, de Nederlandse reactie op modernistische stedenbouw. Dat was in de jaren zestig, toen architectuur onder invloed van de democratisering steeds meer naar de gebruiker ging kijken.

Architect Jaap Bakema, Rotterdam, Foto collectie Het Nieuwe Instituut, Studio Lanza Den Haag

De biënnale van Venetië die in juni begint, is de belangrijkste architectuur tentoonstelling ter wereld en bestaat uit twee delen: een centrale expositie en presentaties in de landpaviljoens. Voor dat centrale deel is  Rem Koolhaas als curator aangesteld. Hij heeft de landen met een eigen paviljoen gevraagd om aan te sluiten bij zijn thema Absorbing Modernity, 1914-2014.

‘Het modernisme is van grote invloed geweest, vooral in de stedenbouw. Interessant om te kijken wat het structuralisme daar aan heeft bijgedragen’, zegt Van den Heuvel. Bakema was een der peetvaders van die ontwikkeling. In Eindhoven ontwierp Bakema eind jaren zestig in overleg met bewoners de wijk ‘t Hool. ‘Je ziet daar dat hij het probeert het gewone en alledaagse in zijn architectuur te verwerken.’

Voor directeur Beumer van het Het Nieuwe Instituut is het niet de eerste keer dat hij het prestigieuze Rietveldpaviljoen in Venetië mag inrichten. Hij deed dat ook in 2011, toen voor de kunst biënnale. In Nederland werd Beumers concept voor het paviljoen  bekritiseerd. Het zou te ondoorgrondelijk zijn. Nadien werd hij directeur van het instituut dat ontstond na fusie van het Architectuurinstituut met de vormgevingsinstelling Premsela en het Virtueel Platform voor e-cultuur. ‘Ik begrijp dat er enige druk zit op deze presentatie, daar kan ik weinig aan veranderen’, zegt Beumer.

Het Nederlandse paviljoen in Venetië wordt ingericht onder de naam: Open: A Bakema Celebration. Beumer is heel gelukkig met de keuze voor Bakema, omdat hij prima samenvalt met de focus van curator Koolhaas op het modernisme. ‘De opvattingen van Bakema en zijn tijdgenoten, gingen over een open samenleving.’ Over hoe de gebruiker een centrale rol speelt in de architectuur. ‘Dat is een actueel thema. Nu de architectuur zulke zware klappen heeft gehad door de crisis, zijn veel architecten zich aan het beraden wat hun maatschappelijke rol is. Het is interessant om het verleden daarbij te betrekken.’