Bob Witman / 18 oktober 2000
ROTTERDAM
Er zijn twee soorten mensen: zij die niet dromen van een zomerhuisje, en zij die elke dag dromen van een zomerhuisje. Voor categorie nummer 2 bouwt de Argentijnse architect Clorindo Testa een rood paalhuisje op het strand, of een dreftgroen huisje op de pampa’s noordelijk van Buenos Aires, en een uit ruw beton opgetrokken, maar toch vederlicht kubusachtig huis met uitzicht op de oceaan.
Clorindo Testa (1923) is om meer dan een reden een a-typische architect. De meeste van zijn vakgenoten beginnen klein en eindigen groot, of in elke geval groter. Maar het kolossaalste, experimenteelste en brutaalste gebouw van Testa dateert van het begin van zijn loopbaan, de Banco de Londres y América del Sud (1966). De bank staat in een drukke straat in Buenos Aires, te midden van neoclassisistische gebouwen. Het is een beer van een gebouw, van binnen en buiten opgetrokken van kaal beton met zichtbaar bekistingstimmerwerk – zo populair bij de modernisten.
De Nederlandse architect Ben van Berkel glipte ooit op een middag langs de bewaking de bank binnen. Hij stond ademloos het hoge panoramische interieur te bekijken, de hangende werkplatforms, het timmerwerk – alles vol van het geloof in de nieuwe tijd, de sfeer van de jaren zestig. ‘Dit gebouw kan overal ter wereld staan, maar het kan maar in één tijd zijn gebouwd’, noteerde hij. Hij stond daar totdat de bewaking hem ontdekte en buiten zette. Daar reden dan weer auto’s van de jaren negentig.
Testa was 43 toen hij het gebouw ontwierp. Eerder nog dan met zijn architectuur had Testa, en dat is het tweede kenmerk van zijn a-typische carrière, succes als beeldend kunstenaar. Tekeningen en litho’s van hem waren te zien op de Biennale in Venetië in 1956. En het Stedelijk in Amsterdam liet in 1953 als eerste museum werk van hem zien, onder de titel Acht Argentijnse Abstracten.
Dat tekenen was min of meer een toevalligheid, waarmee hij begon toen hij na zijn architectuuropleiding door Europa reisde. Testa is weliswaar op en top Argentijn, maar hij is geboren in Napels. Zijn eigengereide vader, een Italiaanse immigrant, had zijn zes maanden zwangere Argentijnse vrouw de oceaan overgesleept zodat Clorindo in Italië kon worden geboren. Als twintiger reisde Testa terug naar zijn geboorteland en bezocht hij ook Frankrijk en Spanje. Hij zag daar in situ het werk van de architect die hem zo heeft beïnvloed, Le Corbusier. Gek genoeg was dat net het moment dat Le Corbusier werkte aan het enige gebouw dat hij ooit in Argentinië realiseerde, een doktershuis in La Plata.
Op een piepkleine expositie die het NAi heeft ingericht met kunst van Testa, is wat conceptueel werk bijeen gescharreld. Tekeningen, op een enkel exemplaar na, ontbreken. Zoals de serie Los Gritos (De Schreeuwen), een reeks poppetjes met wolkjes die uit de mond floepen als woordloze tekstballonnen in een strip. Hij tekende ze in tientallen varianten en begon daarmee in de jaren zeventig. Die mondwolkjes worden vrij algemeen geïnterpreteerd als protest tegen het militaire regime dat vanaf 1976 duizenden Argentijnen liquideerde.
Die tijd vormt ook een omslag in het architectuuroeuvre van Testa. Grote overheidsopdrachten drogen op. En hijzelf keert zich af van de grote universele gebaren. Zijn ontwerpen worden kleinschalig en persoonlijk. Hij bouwt voor particuliere opdrachtgevers, zoals het Casa de playa La Tumbona (1985-87), een dromerig bloedrood huisje op het strand. La Tumbona staat op palen, zodat over het strand de zichtlijn naar zee ononderbroken is. Het gebouwtje is ontworpen als een kubus, met grote vierkante ramen, dik wit omlijst. Op het dakterras, met een trappetje naar zee, is een klein zwembad gebouwd.
Het is bijna niet te geloven dat hier dezelfde architect spreekt als die in 1966 met de Banco de Londres y América del Sud de nieuwe tijd een gezicht gaf. ‘Architecten komen en gaan, de stad blijft’, heeft Testa ooit gezegd. Het lijkt wel of hij naar het einde van zijn loopbaan verder die stad uit is getrokken. Naar zee toe, de vruchtbare pampa’s op.
Testa’s eerste bouwsels zijn grote urbane gebaren. Hij eindigt heel dicht bij de verlangens van het individu, zoals in het Casa de playa La Podesta. Een strandhuis met in het hart een klein sympathiek rustkamertje: een koele, stille plek, heel geschikt voor de siësta.
Clorindo Testa, architect en kunstenaar, Nederlands Architectuur Instituut, Rotterdam, t/m 5 november. Publicatie: Clorindo Testa, architect, NAi Uitgevers, fl 79,-.
Clorindo Testa: de ‘Banco de Londres y América del Sud’ in Buenos Aires (1959-1966), het strandhuis La Tumbona, (1985-1987) en een inkttekening uit de serie ‘Los Gritos’ (1998).
