Misschien gek, maar om te weten waar dat kaarsrechte grid in Amerikaanse steden vandaan komt, moet je naar het Noord-Italiaanse Vicenza. Daar zijn twee grote geesten samengebracht: architect Andrea Palladio (1508-1580) en de Amerikaanse president Thomas Jefferson (1743 -1826). Twee mannen die grammatica van de klassieke architectuur zwaar hebben beïnvloed.
De tentoonstelling Palladio en Jefferson in het Palladio Museum laat zien hoe het Palladianisme, de bouwstijl van de Italiaanse renaissance met zijn zuilenrijen en timpanen, de wereld veroverde. Palladio is de man die de architectuur van Romeinse oudheid heeft herontdekt, vernieuwd en leefbaar gemaakt. Zijn invloed is nauwelijks te overschatten. Het Mauritshuis in Den Haag, Banqueting House in Londen en het Capitool in Washington: ze zijn schatplichtig aan deze beeldentaal.
Ontwerp van Jefferson voor het Witte Huis, naar La Rotonda
Thomas Jefferson, de derde president van de VS, was naast staatsman ook classicus, architect, wijnkenner en cartograaf. Hij bedacht het strakke grid op basis waarvan het nieuwe land grond in eigendom gaf. Hij tekende zijn eigen monumentale huis – Monticello – het parlement van Virginia, de eerste universiteitscampus en bijna-bijna ontwierp hij ook het Witte Huis in Washington. Bij al zijn werk was Palladio’s oeuvreboek I quattro libri dell’architettura zijn ‘bijbel’.
De tentoonstelling fascineert om twee redenen. Hij laat zien hoe architectonische ideeën van twee niet-tijdgenoten kunnen versmelten louter op basis van tekst en tekeningen. Jefferson zag Palladio’s werk nooit in situ. De andere troef is de figuur Jefferson, een ongelooflijk veelzijdige intellectueel. President Kennedy zei tijdens een etentje met Amerikaanse Nobelprijswinnaars: ‘Het Witte Huis zag nog nooit zo veel intellect bijeen, behalve toen Thomas Jefferson hier in zijn eentje dineerde.’
Hoogtepunt in Palladio’s opus is Villa Rotonda, aan de rand van Vicenza. Een villa met een koepel in het hart en daaromheen geschikt naar vier windrichtingen in volmaakte symmetrie: kamers, portico’s, zuilen en trappartijen.
Jefferson ontwierp in 1792 – onder pseudoniem – de presidentswoning in het kader van een competitie. Zijn Witte Huis is vrijwel exact de Villa Rotonda. Hij won niet. Anders was die Rotonda nu dagelijks in het nieuws voorbij gekomen als centrum van wereldmacht.
Het huis Monticello van Jefferson in Virginia
Jefferson leidde een piepjonge republiek met diepgevoelde democratische idealen. Hij schreef daar niet alleen over in de grondwet, maar gaf de scheiding der machten (parlement, bestuur en rechtspraak) ook de architectonische identiteit die we vandaag nog kennen. Wie in de film A Few Good Men een shot ziet van een klassieke zuilengalerij met een timpaan erop, weet instinctief dat de militaire advocaat Tom Cruise in de rechtbank gaat pleiten totdat kolonel Jack Nicholson schuld bekent. Zo simpel kan beeldtaal zijn. Dankzij die twee mannen met een gedeelde passie voor de ware bouwkunst.
Palladio and Jefferson, constructing a new world, Vicenza, t/m 28 maart 2016, Palladio Museum.org, catalogus € 24,90, palladiomuseum.org
