Villa Palladio

Er zijn zeker twee punten waarop het Theater Amsterdam – het nieuwe toneelhuis van Anne Frank – zich onderscheidt van andere theaters. Ten eerste door het een theater met uitzicht is. Wat bijzonder is, omdat de meeste theaters naar binnen gekeerde zwarte dozen zijn, bedoeld om de magie van binnen af te schermen voor pottenkijkers.
Maar dit exemplaar in de westelijke havens van Amsterdam laat met zijn glazen façade zich van buiten naar binnen bekijken en viert ook nog eens het uitzicht zelf. Vanuit de foyer, het restaurant en de artiestenlounge is royaal zicht op het IJ, de afgemeerde binnenvaartschepen en het roemruchtige REM-eiland, dat al weer een poos is omgebouwd tot restaurant.
Puntje twee gaat over het ontbreken van al te barokke esthetiek waar je theater vaak mee associeert: kroonluchters, rood tapijt, veel affiches en bonte typografie op de gevel die ons uitnodigt binnen te treden. Die is hier allemaal niet. Dat is een inhoudelijke keuze, want bij een oorlogsverhaal dat eindigt als het verhaal van Anne Frank, leek het niet gepast om al te veel slingers op te hangen.

Soberheid dus. Een bijna zakelijk vormgegeven theater. Wat niet wegneemt dat het gebouw dat is ontworpen door het Amsterdamse architectenbureau Dedato wel een echt theater is, met een heldere logistiek, een statige entree en warme zitjes. De materialen van de voorzijde zijn glas en aluminium, het middendeel – het overgangsgebied tussen ontvangst en spelen – met zijn kleedkamers, trappenhuizen en kantoren is, steen en beton. En de enorme speelhal zelf is beschot met grote platen waar ze ook damwanden van slaan.
Verleidelijk is in het geval van Anne Frank de analogie met een voor- en achterhuis, zoals de situatie was op haar onderduikadres in Amsterdam. Voor: het publieke en zichtbare deel. Achter de geheimen van – in dit geval – een ingenieuze toneelavond.
Maar eigenlijk is dit theater meer een drieakter. Drie logistieke gebieden: het eerste deel van glas is er voor het welkom en de voorpret. Het middendeel het besloten werkgebied waar de spelers vanuit grime ongezien naar achter het toneel kunnen. De slotakte is hal zelf, 60 bij 70 bij 15 meter (hoog). Die is kolomloos gebouwd waarbij de architect vooral nergens een belemmering wilde vormen voor die andere architectuur: die van de toneelbouwkunst die als contrast met zijn zakelijke overjas juist bulkt van de fantasie en het beeldend vernuft.
Wat prettig is aan het gebouw, is dat het goed leesbaar is op de plekken waar het moet: de entree, de overgangsgebieden, de kantoren, artiestenverblijven en het restaurant. En eenmaal in de hal zelf, ben je de buitenwereld volledig kwijt. Letterlijk in een dichte doos. Als je zit, dan zit je en verdwijn je in het toneelbeeld.
Theater Amsterdam is gebouwd in opdracht van Imagine Nation de productiemaatschappij van ANNE en staat aan de voormalige houthavens ruim twee kilometer ten noordwesten van het Centraal Station. Het is een gebied dat al lang grote potentie krijgt toegedicht, maar dat nog niet heeft ingelost. Er zijn een paar scholen, studentenhuizen, plannen voor koophuizen en vooral veel bedrijven. Waaronder het kantoor van architectenbureau Dedato zelf, dat geldt als een van de pioniers van dit gebied en hier al dertien gebouwen ontwierp.
Wat deze locatie zo beloftevol maakt, is dat het een van weinige plekken is waar Amsterdam zich royaal opent naar IJ, zonder dat de spoorlijn in de weg zit. Theater Amsterdam lijkt een doorbraak voor het gebied. Hier komen straks dagelijks 1100 ANNE-gangers. Later dit jaar begint de bouw van een zestig meter hoge toren voor Calvin Klein, ontworpen door architect Roberto Meyer, de ontwerper van Babylon naast het CS Den Haag.
Wat dit Theater Amsterdam vooral ademt, is cultureel ondernemerschap. Het is in zeven maanden neergezet voor niet veel geld (de precieze bouwsom wordt verzwegen). Het theater is geen architectonische uitspatting, maar helder en consequent vormgegeven. De trap bijvoorbeeld in de foyer voor in het gebouw, die leidt van de hal naar het restaurant Boven de Planken, had een eyecatcher kunnen zijn. Nu is het slechts een trap. Dit theater bewaart het spektakel voor binnenin, als de lichten doven.
Architect Dick Venneman van Dedato heeft het gebouw een sterke kuif gegeven,: een luifel die fors oversteekt. Doordat het hele gebouw op een sokkel is gezet en de entree een meter hoger ligt dan de omringende kantoren, ontstaat onder die kuif een voorplein dat het gebouw een gedistingeerde aanblik geeft. Zeker in de avond, als door dat glas van de voorpui rode lichtaccenten over het IJ uitwaaieren, heerst aan het IJ de verwachting die hoort bij een mooie avond theater.

Theater Amsterdam, architectenbureau Dedato, start bouw september 2013. Première 8 mei 2014.
Dit stuk stond in de Volkskrant van 3 mei, auteur BOB WITMAN