Villa Palladio

Voor sommige mensen is het een gekoesterde droom om te wonen in een echte Gerrit Rietveld. Architectuurliefhebber Frederik Bruinewoud deed het vier jaar lang, in Huis Hildebrand in Blaricum: ‘Dat was een cadeautje. Elke keer weer  als we naar dat huis reden. Dat gevoel van verwachting, een soort van trots: daar wonen wij. Het moment dat je die prachtige lichte hal betreedt. De kleuren en al die originele details. Geweldig.’

Bij monumenten van het modernisme denk je in Nederland al snel aan het  sanatorium Zonnestraal (1928, Jan Duiker) en de Van Nellefabriek (1930, Leendert van der Vlugt). Woonhuizen komen wat minder snel op het netvlies. Wie kent het huis dat Rietveld in 1936 ontwierp voor schrijver Anton Hildebrand (auteur van Bolke de Beer)?

Het wonen in dat monument van het Nieuwe Bouwen heeft zo zijn voor- en nadelen. ‘Je moet voor lief nemen dat veel mensen over de vloer komen. En in een Rietveld kun je niet zelf met de verfkwast aan de slag’, zegt Bruinewoud.

‘Wonen in het huis van een architect is een geschenk. Maar er zitten lastige kanten aan’, zegt ook Natascha Drabbe. Zij is net bezig met wat herstelwerkzaamheden  in het ‘jongste’ monument van Nederland, het woonhuis van Mart van Schijndel (1943-1999) in Utrecht. Drabbe was getrouwd met Van Schijndel  en richtte in 2012 Iconic Houses op. Een netwerk waar zo’n 150 twintigste eeuwse architectenhuizen bij zijn aangesloten. Zoals het woonhuis van Frank Lloyd Wright in de VS en Villa Tugendhat van Mies van der Rohe in Brno.

Drabbe wijst op de keukenkastjes in het prachtig gedetailleerde huis van Van Schijndel. De keukendeurtjes zijn net opnieuw gelijmd. Het zijn glaspanelen die niet draaien op een scharnier, maar op een lijmnaad van siliconenkit. Bedacht door Van Schijndel, een architect/ambachtsman die een groot behagen schiep in eigenzinnige detaillering.

En soms gaat er iets stuk aan die details. ‘Doordat er zo veel niet-standaard vormgeving in het huis zit, is het lastig vakmensen voor het restauratiewerk uit te vinden.’ Laatst is er een bezoeker door een echte Van Schijndel stoel gezakt. ‘Dat werd een beetje te bar.’ Om herhaling te voorkomen heeft de stichting Mart van Schijndel een set stapelstoelen aangeschaft. Daar zit het publiek nu op tijdens de architectuurlezingen en huisconcerten. ‘Zo’n stichting heb je echt nodig. Je kunt dit niet in je eentje.’

Amerikanen, Nederlanders en Duitsers zijn deze week op uitnodiging van Iconic Houses in Rotterdam aan het confereren. In het Nieuwe Instituut spreken ze over bijzondere architectenwoningen verspreid over de hele wereld. De meest beroemde architectenwoningen zijn omgebouwd tot museum: zoals het Huis Sonneveld in Rotterdam (architect Van der Vlugt) en het Rietveld-Schröderhuis in Utrecht. In Rotterdam was het vooral de vraag in hoeverre je een architectenhuis voor publiek aantrekkelijk kunt maken, zonder het oorspronkelijk karakter aan te tasten.

‘Vaak is het huis er juist het meest bij gebaat als je vasthoudt aan de woonbestemming’, zegt Niek Smit van Vereniging Hendrick de Keyser. Deze organisatie zet zich in voor historische huizen en interieurs maar heeft ook een twintigtal  ‘jonge’ monumenten uit de vorige eeuw verworven en gerestaureerd. Ze worden verhuurd aan particulieren, die moeten toestaan dat er af en toe architectuurminnaars langs komen.

Zoals in het Huis Hildebrand, waar bewoner Bruinewoud zelf leden van de Vereniging rondleidde. Maar ook Huis Naalden in Best van architect Dom van der Laan en het woonhuis van architect Sybold van Ravensteyn in Utrecht, worden door de vereniging verhuurd.  Sinds kort is er zelfs: ‘Monument & Bed’, een prachtig modernistisch zomerhuisje van de architecten Merkelbach en Karsten in Groet. Het is te boeken als vakantiehuis. ‘Voor ons is de toegankelijkheid van dit erfgoed van groot belang’, zegt Smit.

Openstelling is bij veel van deze bijzondere architectenwoningen een uitgangspunt, maar is ook lastig als je privéspullen er ook nog tussen staan, zegt Drabbe van het Van Schijndelhuis. ‘Het verbaast me wel eens dat bezoekers rustig een boek uit de kast pakken, of zelfs een cd opzetten.’ Toch stelt ze het huis graag open. ‘Ik wil dat jonge generaties ontwerpers kennis maken met het oeuvre van Van Schijndel.’

Dat is precies dezelfde drijfveer waarmee de familie De Jong het huis waar hun moeder woont openstelt. Het Jan de Jonghuis in Schaijk (Brabant) is een de meest eigenzinnige architectenwoningen in Nederland. Jan de Jong (1917-2001) bouwde het bijna vijftig jaar geleden. Hij was volger van de befaamde architect/benedictijner monnik Dom van der Laan. Dit huis is geheel ontworpen naar de leer van het plastisch getal, een variant op wat de gulden snede wordt genoemd.

Het huis De Jong ademt de sfeer van een kloosterkerk. De monumentale lange woonkamer is als het schip van een romaanse kerk. Het meubilair is zo  Spartaans als harde kerkbankjes. ‘Er is slechts een luie stoel, die staat op de slaapkamer boven’, vertelt de weduwe De Jong. Ze is 96 jaar, bewoont het huis nog altijd, kan levendig vertellen over de onstuitbare ontwerpdrift van haar man. En ze draagt elke dag een zelfgenaaide tuniek van zijde, dat Dom van der Laan ooit ontwierp.

‘Op een open dag stonden hier opeens vierhonderd mensen binnen. Dat was te veel van het goede’, vertelt dochter Hanne de Jong. Ook omdat het blijkbaar  toch lastig is de privacy van de bewoners te respecteren, besloten ze het bezoek te doseren. ‘We stellen het huis af en toe open, aan kleinere groepen. Dat is wat wel wat mijn vader wilde, dat zijn werk aandacht zou krijgen na zijn dood.’

‘Wat zo interessant is’, zegt woordvoerder Smit van Vereniging Hendrick de Keyser. ‘Bij restauraties en opknapbeurten blijkt eigenlijk altijd dat de oorspronkelijke indeling, ook tachtig jaar later, nog steeds het beste voor het huis en de bewoner uitpakt. Dat het huis bewoond blijft, is de beste garantie dat het huis blijft zoals de architect het heeft bedoeld.’

www.iconichouses.org

Dit artikel is gepubliceerd in de Volkskrant, 21 februari 2014, auteur Bob Witman