Villa Palladio

Foto Ossip van Duivenbode

Het waterplein is een Rotterdamse uitvinding waar het nuttige met het aangename samenkomt in een speelse openbare ruimte. Er zijn er inmiddels drie van, het meest ambitieuze project is sinds kort open: het Benthemplein. Hier is een winderige betontegelvlakte omgebouwd tot een combinatie van theater, basketbalveld, skatebaan en wateropslag.

Het idee voor het waterplein is bijna onthutsend simpel. De bedenkers hebben twee overheidsbudgetten gecombineerd die normaal nooit samen komen. Een bovengronds budget, dat van de openbare ruimte. En een ondergronds: dat van de grote waterreservoirs die bij overvloedige regenval moeten voorkomen dat de riolering ontploft.

De budgetten van openbare ruimte zijn vaak bescheiden. Die van waterbeheer relatief hoog, omdat deze ondergrondse infrastructuur duur en onmisbaar is. Een gekke verhouding, vond architect Florian Boer van het Rotterdamse bureau De Urbanisten. ‘Het meest geld zit onder de grond, daar zie je niets van.’

Hij ontwierp  een kaart van Rotterdam met een keten van stadspleinen waarin bovengrondse waterbassins de ondergrondse opslag overbodig moeten maken. Die pleinbassins fungeren slechts 15 dagen per jaar als overloopreservoir. Dat zijn de spaarzame momenten er zo veel regen valt dat het water niet snel genoeg weg kan. Maar de 350 overige dagen is het openbare ruimte: speelplekken, verpoosplekken of kijkgroen.

Het eerste idee van een waterplein dateert al van bijna tien jaar terug. Het bleek nog een hele toer om de boven- en onderwereld bij elkaar te krijgen. ‘Het zijn partijen die eigenlijk nooit samenwerken, ze komen altijd na elkaar, nooit tegelijk’, zegt Boer. Maar de aanhouder wint, naast het Benthemplein zijn ook het Bellamyplein en Kleinpolderplein in Rotterdam aangepakt.

Het Benthemplein is zo’n typische harde Rotterdamse plek, pal aan de noordkant van het Centraal Station. Dominant aan de rand van het plein is de betonnen kolos Technikon (1970) van de architect Hugh Maaskant (1907-1977). ‘Geweldige architect, maar niet iemand van het lichtvoetige ontwerpen’, zegt Boer. Het is een beest van een gebouw, 220 meter lang, tien etages hoog, een al en beton.

Daarvoor ligt het nieuwe waterplein, dat vooral wordt bevolkt door de 3000 leerlingen van de ROC Zadkine. De MBO-studenten zitten op de brede trappen aan weerszijden van het diepste bassin: een basketbalveld dat blauw is getint. Aan de rand van het plein stunt een jongen op een BMX door een tweede bassin, dat ondieper is en wel iets van een skatebaan heeft. Verderop staan oude platanen en een gereformeerd kerkje van baksteen uit 1953, die beiden wat out of place lijken, maar tegelijk ook een zacht tegenwicht bieden aan al het betongeweld.

Vroeger was het plein vlak en meestal leeg. Nu is een soort van heuvellandschap. Het water moet zo snel mogelijk naar  de bassins. Overal lopen stoere rvs-goten van een meter breed. Alles is neergelegd met een verloop, van hoog naar laag. Zelden is iets  waterpas. Het grootste hoogteverschil in het plein bedraagt ruim 2,5  meter.

Water is een issue voor Rotterdam dat een stuk beneden de zeespiegel ligt. In het stenige centrum kan bij een hoosbui het hemelwater niet wegstromen. En ook pompen helpen niet als het in grote volumes valt. De stad heeft berekend dat ze een tijdelijke overstortcapaciteit nodig heeft van een paar honderd  miljoen liter water. Zonder die capaciteit spuit het water tijdens hevige regenval het riool uit.

En dat is smerig, vertelt architect Boer. Rioolwater mengt zich dan met regenwater in de singels. Vissen en planten worden ziek, er ontstaat verontreiniging van het oppervlaktewater. ‘Om dat te verhelpen, heeft  de gemeente Rotterdam in het centrum een ondergrondse waterberging  gebouwd onder het Museumpark die tien miljoen euro heeft gekost. Kan dat niet anders, vroeg ik me af.’

Boer combineerde zijn pleinidee met een andere Rotterdamse frustratie: ‘Dit heet een waterstad te zijn, maar eigenlijk kun je als burger nergens echt bij het water komen. We hebben een mooie rivier, maar de waterkades zijn hoog en hard. Er zijn  geen tuinen aan het water, geen eilandjes. De Maas is volledig het domein van de scheepsvaart, je mag zelfs geen tijdelijk pontonnetje leggen.’

Waterbassins voor de Rotterdammers dus. Het Benthemplein heeft er drie, twee ondiepe een diepe. Als er minder dan vijftien millimeter in een paar uur valt, kunnen de ondiepe bassins het aan. Daarboven wordt ook het diep gelegen basketbalveld ingezet. Er kan in totaal 1,8 miljoen liter water op het Benthemplein blijven staan. ‘Bijkomend voordeel is dat we dit regenwater niet meer mengen met het rioolwater, wat wel in het oude systeem gebeurde. Dit water gaat direct terug het grondwater in en naar de singels, als de bui over is.’

Op deze dag in januari is het niet al te best weer. Maar de ROC-scholieren maken behoorlijk gebruik van de verschillende hoeken en zitplekken op het plein. Het ziet er levendig uit. Het enige minpunt is het vele beton . Doordat de bassins water moeten kunnen verwerken, was het gebruiken van beton  onvermijdelijk. Dat geeft het plein wel een harde identiteit, en beton wordt bovendien snel vies. ‘De Roteb mag wel wat vaker langskomen’, moppert Boer.

Maar de grote winst dat er nu een geschakeerde ruimte is ontstaan. Die je op verschillende manier kunt gebruiken. ‘Vroeger moest een plein vooral leeg zijn, maar tegenover te veel leegte, kun je je als pleinbezoeker niet verhouden.’ De bassins, hoogteverschillen en vermaaksfuncties, zijn ‘handreikingen’, voor de scholieren. Het skatebassins zit na een paar weken al onder de krassen, als bewijs dat de skaters het concept waterplein helemaal hebben begrepen.

De Urbanisten en het Wondere Waterplein, uitgeverij nai010, uit 2010, ISBN 978 90 6450 736 6, € 12,50
Dit stuk stond in de Volkskrant van 5 februari 2014