Villa Palladio

Opnieuw heeft Nederland een uitstekend paviljoen geleverd voor de architectuur biënnale van Venetië. Bij de opening gisteren van de tweejaarlijkse manifestatie, was er veel lof voor het ontwerp van Petra Blaisse van Inside Outside. Met twee sets bewegende gordijnen van ruim vijf meter hoog, laat ze het interieur van het Rietveldpaviljoen elke anderhalve minuut totaal veranderen.

De biënnale is de grootste internationale publieksmanifestatie voor architectuur. Er is een  hoofdtentoonstelling gemaakt door architect David Chipperfield in het Arsenaal, een eeuwenoude scheepswerf van kilometers lengte. En op de zuidoostpunt van de eilandstad presenteren 55 landen zich in eigen paviljoens in het park Giardini.

De resultaten van dat laatste onderdeel zijn traditioneel zeer wisselend. Nederland onderscheidt zich dit jaar door een helder en pragmatisch concept.  Re-Set zoals de installatie  heet, is een vervolg op de presentatie van twee jaar geleden: Vacant, dat ook veel loftuitingen ontving. Dat was een statement, gemaakt door het bureau Rietveld Landschape, over de miljoenen vierkante meter lege kantoorruimtes in Nederland.

‘Vacant zie ik als deel een: een statement om die ontzagwekkend leegstand op de agenda te krijgen’, zegt Ole Bouman, directeur van het Nederlands Architectuurinstituut (NAi). ‘Daar wilden we het niet bij laten. Met Re-Set wilden we ook oplossingen voor dit probleem aandragen.’

Bouman is als directeur van het NAi verantwoordelijk voor de inrichting van het paviljoen. Hij vroeg Inside Outside, het bedrijf van Petra Blaisse, voor een vervolg op Vacant. ‘Dit paviljoen gaat over hoe je met verbeeldingskracht de crisis te lijf kan gaan.’

De 57-jarige Blaisse heeft een bureau voor interieur- en landschapsarchitectuur. Haar werk  is vaak onderdeel van architectuur, zoals in de Kunsthal in Rotterdam en de Casa di Musica in Porto, beide van Rem Koolhaas’ bureau OMA. ‘Maar dit is een autonoom werk. Dat is voor mij een goede kans om te laten zien hoe je met relatief simpele middelen kunt ingrijpen in bestaande ruimtes.’

Blaisse wilde met Re-set laten zien dat de huidige crisis voor creativiteit ook een kans is.  ‘Dit kun je maken voor 1 procent van een bouwbudget.’ En ze creëert twaalf nieuwe ruimtes.  Blaisse gebruikte eerder in haar werk bewegende doeken. Maar voor het eerst is de ‘tactiele architectuur’ zo’n zelfstandig werk.

Blaisse constateerde bij de voorbereiding van haar project dat het tentoonstellingspaviljoen van Gerrit Rietveld uit 1954 slechts elke maanden per jaar dienst doet. ‘Een geweldig ontwerper, maar als je in de winter hier komt, dan is het toch wel somber en leeg. En natuurlijk spijtig dat de ruimte zo onbenut blijft.’

Ze zag de analogie met de kantoorleegstand en nam het paviljoen zelf als uitgangspunt van Re-set. Door in het dak daglicht toetreding te verbeteren, spiegels te plaatsen en een ingenieuze railconstructie aan te brengen, kon ze met 290 vierkante meter gordijn het paviljoen tot een totaal nieuw gebouw maken.

Die stof glijdt van plafond tot vloer  door de ruimte in vastgestelde intervallen van anderhalve minuut. Je kunt er een uur doorbrengen en steeds wijzigt de lichtval, de plattegrond en het gevoel van ruimte. De railgeleiders raken af en toe  een xylofoonachtige constructie die aan het dak is bevestigd. Waardoor de ‘re-sets’ vergezeld worden van vrolijke ploink-ploink-muziek.

De 13^e architectuur biënnale die vandaag officieel open is voor publiek, wordt alternerend met de kunst biënnale van Venetië georganiseerd. Dit jaar is het hoofdthema is ‘Common Ground’, bedacht door curator en architect David Chipperfield. Hij wilde geen showcase van blitse eigentijdse projecten.  Er is de laatste decennia te veel nadruk op het ego in de architectuur komen met liggen, zei hij deze week.

Chipperfield gaat in de hoofdtentoonstelling in het Arsenaal op zoek naar   ‘gemeenschappelijke waardes’ en naar de relatie tussen architect en het publiek. Hij wil de sociale functie van de architectuur benadrukken, niet het spektakel van de museumontwerpen en operagebouwen. ‘Architectuur is geen wedstrijd, het is geen X-factor.’

Winy Maas, van het Nederlandse bureau MVRDV bepleitte op een van de vele debatten  in Venetië voor een groot studiefonds naar Europese identiteit. Hij wil dat architecten een bijdrage leveren aan Europa. Europa is in crisis, architectuur kan een bijdrage leveren. Architecten moeten zoeken naar nieuwe beelden die staan voor de identiteit van Europa, zei Maas.

Ondanks Chipperfields wens om afstand te nemen van de cultuur van star-architecten, is Venetië traditioneel ook een feest van bekende gezichten. Tal van grote architecten waren er.  Zaha Hadid, Renzo Piano,  Norman Foster  Peter Eisenman en Rem Koolhaas.

De Nederlandse inbreng in Italië is redelijk groot. OMA heeft een eigen deelexpositie Public Works over architecten in overheidsdienst. Landschapsarchitect Piet Oudolf maakt onderdeel uit van de hoofdtentoonstelling van Chipperfield. En architect Wiel Arets zit in de jury die vandaag het beste landenpaviljoen kiest.

De landenpaviljoens sluiten zo als altijd maar deels aan bij het thema van de biënnale, common ground. Het Chileense paviljoen had een elf ton zout naar binnen gehaald om het binnenste van een zoutmijn te verbeelden. Japan  focuste met ‘Home for all’ op architectuur die reageert op de tsunami van vorig jaar. Verder viel Roemenië op met een intrigerende speurtocht met postzegels die moet verwijzen naar de ambtenarij waar architectuur soms op sneuvelt.

Architectuur Biënnale Venetië, opening 29 augustus. Tot 25 november. www.labiennale.org
Dit artikel is geschreven door Bob Witman en gepubliceerd in de Volkskrant, 29 augustus 2012