In de jaren zestig ontwierpen Anthon Beeke en Wim Crouwel allebei een geruchtmakende letter. Ze worden nu samen her-uitgegeven.
Beide letterontwerpen zijn historisch, beide zijn internationaal befaamd, gecreëerd in het diepst van de hippiejaren en elk was cruciaal in de carrière van de ontwerper. Voor beide fonts geldt ook, gek genoeg, dat ze feitelijk onbruikbaar zijn als letter. Het New Alphabet van Wim Crouwel uit 1967 – de eerste computerletter – en het naakt-abc (1969) van Anthon Beeke vormen twee uitersten van een tijdsbeeld en verschijnen nu samen in één uitgave.
Het eigenlijke onderwerp van dit losbladige werk is de ontwerper Anthon Beeke (1940), de man die vier decennia terug twaalf blote meisjes in de gymzaal van de Rietveldacademie in Amsterdam in tal van poses neervlijde en ze van bovenaf fotografeerde. Hij modelleerde van hun lichamen een alfabet van louter kapitalen, geënt op een klassiek letterfont: de Baskerville Old Face uit 1768.
Het ging er gezellig aan toe in die gymzaal, getuige de scènefotografie van Ed van der Elsken. Blote jonge vrouwen op een skippybal, in de ringen, de dochter van Van der Elsken zelf, die – omdat ze zo klein was – gebruikt werd als punt of als komma. De modellen had Beeke gerekruteerd uit de danseressen die onder de naam Kunst Baart Kracht zojuist in hun blootje de opening van ‘cosmisch ontspanningscentrum’ Paradiso hadden opgeluisterd. In Magisch Amsterdam kon alles.
Beeke was niet de eerste die in het lichaam een letter zag. Al vanaf de Renaissance duikt de mens in de typografie op. Vaak op het niveau: man spreidt armen en is een T of: non pijpt monnik en samen vormen ze een C. Beeke benaderde echter de lichamen volledig typografisch. Hij schikte zorgvuldig zijn modellen voor de juiste dik-dunverhouding van het font. Bij sommige letters (de M en de W) legde hij wel twaalf meisjes neer. Zoals Beeke het lichaam gebruikte, dat was niet eerder vertoond.
En naakt natuurlijk. Naakt was een statement in het Nederland van die dagen. Phil Bloom (ze zit in de letters N en O) was al bloot op tv verschenen (Hoepla, 1967), maar voor schuin oversteken kreeg je gewoon nog een boete. Provo – waar Beeke tegen aan schuurde – wilde afrekenen met steile fatsoensnormen. ‘Het voelde als een bevrijding’, zegt Anthon Beeke in de begeleidende tekst. ‘Er heerste een niet te stuiten drang om de ramen open te gooien.’
Deze herziene uitgave is in kleur – het origineel was zwart wit uitgegeven – en is aangevuld met recent door Beeke gemaakte cijferreeksen. Daar was indertijd geen budget voor. Voor de 0 tot en 9 gebruikte hij zwarte mannen, omdat het taboe op naakt alleen inmiddels is gesleten. Wat vooral overeind blijft in deze uitgave, is dat het blote meisjesalfabet niet alleen een een goed idee was, maar dat Beeke ook heel subtiel was in zijn schikking van de lichamen. Het is prachtig zoals de meisjes hun rug krommen om de R mogelijk te maken. Hoe ze met gesloten ogen liggen te dromen in de V. Of in de T je opeens recht in het gezicht kijken. Wat raar is, want een letter kijkt je meestal niet aan.
Wat mooi is aan de samenvoeging, is dat het twee totaal verschillende maatschappelijke ontwerpersvisies vertegenwoordigt. De computerletter van Crouwel was een voorschot op informatica beheerste toekomst. Beekes naakten gingen over hoe liever vandaag dan morgen menselijke taboes behoorden te worden geslecht. Voor beide geldt dat, om met samensteller Willem Ellenbroek te spreken, het ‘een verborgen schat, een legende uit de roerige jaren zestig’ betreft. Die nu liefdevol in gezamenlijkheid zijn ontsloten.
BOB WITMAN, gepubliceerd in de Volkskrant, 26 augustus
Anthon Beeke: Symbool van de vrije geest, Naaktalfabet en New Alphabet, losbladige uitgave, cahier met voorwoord
van Wim Crouwel en tekst van Willem Ellenbroek. Vormgeving René Knip. Uitgave: Drukkerij Spinhex & Industrie, € 125,-. Het
boek is te bestellen via boekhandel Nijhof en Lee, ‘Bijzondere Collecties’ van de bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam: Nijhoflee.nl
